10 vụ án nổi tiếng nhất lịch sử tư pháp Mỹ (kỳ 1)

10. Vụ Marbury và Madison (năm 1803)

Đây được xem là quyết định quan trọng nhất trong lịch sử của Tòa án Tối cao Mỹ khi lập nên một nguyên tắc giám sát tư pháp và quyền lực của Tòa trong việc xác định tính hợp hiến của các hành vi lập pháp và hành pháp. Trong vụ việc này, William Marbury – người được bổ nhiệm là thẩm phán hòa giải dưới thời cựu tổng thống John Adams - nhưng chưa được trao quyết định do chính quyền mới của tổng thống Jefferson cho rằng phe đối lập cố tình chơi xấu khi bổ nhiệm người của họ vào nhánh tư pháp vào những ngày cuối nhiệm kỳ - đã kiến nghị lên Tòa án Tối cao yêu cầu Quốc vụ khanh mới là James Madison trao quyết định cho mình. Kiến nghị này đặt Tòa án Tối cao vào một tình thế khó xử. Nếu như Tòa đứng về phía Marbury, Madison có thể vẫn không chịu trao quyết định và Tòa không có cách nào để lệnh của mình được thi hành. Nếu Tòa xử trái với yêu cầu của Marbury thì Tòa có nguy cơ nhượng quyền tư pháp cho người của phái Jefferson, cho họ được phép khước từ Marbury chức vụ mà ông đáng lẽ được nhận theo pháp lý. Khi ấy, chánh án Tòa án tối cao là John Marshall đã hành xử cực kỳ khôn ngoan khi trước tiên khẳng định rằng việc bổ nhiệm chức vụ cho Marbury được xem là đã hoàn tất ngay khi cựu Tổng Thống Adams ký sắc lệnh và việc đóng dấu quốc ấn hay tống đạt sắc lệnh đến đương sự chỉ là thủ tục hành chính. Tuy nhiên, chánh án Marshall cũng phán quyết rằng Tòa án tối cao Mỹ không có thẩm quyền giải quyết vụ việc do quy định rõ trong Hiến pháp rằng Tòa án tối cao có thẩm quyền tài phán tối hậu và chỉ có thẩm quyền tài phán tiên quyết trong một số trường hợp đặc biệt. Để phản bác lại, Marbury viện dẫn Bộ Luật tư pháp của Mỹ năm 1789 rằng việc ông kiến nghị Tòa án tối cao là phù hợp với quy định phát luật. Mặc dù vậy, chánh án Marshall đã phán quyết rằng một số quy định của Bộ luật là vi hiến và đây được xem là dấu mốc quan trọng để khẳng định quyền lực của Tòa án khi có thể xem xét lại tính hợp pháp của cả các bộ luật do quốc hội ban hành.

9. Vụ Dred Scott kiện Sandford (năm 1857)

Đây được xem là vụ án góp phần đưa Abraham Lincoln – người phản đối chế độ nô lệ - lên chức tổng thống năm 1860 và dẫn đến cuộc nội chiến ở Mỹ một năm sau đó. Dred Scott vốn là nô lệ ở bang Missouri – một bang cho phép chế độ nô lệ tồn tại và theo chân ông chủ của mình là John Emerson đến bang Illinois - nơi chế độ nô lệ bị ngăn cấm. Sau đó, khi ông chủ qua đời, Scott đã khởi kiện vợ của Emerson năm 1850 ở Missouri để giành lại tự do cho mình và giành chiến thắng. Tuy nhiên, đến năm 1852, Tòa án bang đã đảo ngược quyết định của Tòa án cấp dưới. Trong thời gian đó, bà quả phụ Emerson tái giá và Scott trở thành tài sản của anh trai bà là John Sanford. Người nô lệ da đen này đã khởi kiện người chủ mới để dành lại tự do cho mình với lập luận rằng với việc đã sống ở một bang tự do, anh ta không còn là nô lệ nữa. Tuy nhiên, khi vụ việc được đưa lên Tòa án tối cao Mỹ, các thẩm phán quyết định rằng do Scott là một người da đen, anh ta không phải là một công dân và không đủ tư cách khởi kiện. Phán quyết này đã bị chỉ trích mạnh mẽ, đặc biệt là bởi những người phản đối chế độ nô lệ. Phải đến gần 10 năm sau, quyết định của tòa mới bị đảo ngược bởi các Tu chính số 13 và 14 sửa đổi hiến pháp mà trao quyền công dân cho những người trước đây là nô lệ.

8. Vụ John Gotti (năm 1992)

 John Gotti, sinh năm 1940 là một trong những ông trùm xã hội đen có thế lực nhất trong thời đại của mình. Rất ít tổ chức xã hội đen gây được sự chú ý của công chúng Mỹ như những gì tổ chức của Gotti làm được trong suốt hơn 20 năm tồn tại. Tuy đứng sau hàng loạt tội ác như buôn bán ma túy, giết người, hối lộ, trốn thuế... song y vẫn được tha bổng tới 3 lần khi ra tòa trong thập niên 90 (nhiều nguồn tin sau đó tiết lộ bồi thẩm đoàn đã bị mua chuộc bằng nhiều hình thức). Phải đến năm 1992, ông trùm này mới bị kết tội bởi một phiên tòa đặc biệt khi bồi thẩm đoàn đều là những người vô danh. Sau đó, Gotti lĩnh án tù chung thân không có khả năng phóng thích và phải nộp phạt khoản tiền lên đến 250.000 USD. Tuy nhiên, Gotti được cho là vẫn điều khiển các hoạt động phi pháp bên ngoài từ trong nhà giam và đã qua đời năm 2002 bởi căn bệnh ung thư. Năm 1996, kênh HBO đã dựng một bộ phim về cuộc đời của ông trùm quyền lực và nhận được đánh giá rất cao của công chúng mê điện ảnh.

7. Vụ George Zimmerman (năm 2013)

Vụ án này được công chúng biết đến rộng rãi 3 năm trước đây với nhiều luồng ý kiến tranh luận trái chiều. Trayvon Martin, 17 tuổi, người Mỹ gốc Phi là nạn nhân của vụ việc. Martin đã bị bắn chết bởi George Zimmerman – một thiếu niên người Mỹ da trắng. Khi ra tòa, các thành viên bồi thẩm đoàn đã kết luận rằng Zimmerman vô tội do cậu nổ súng để tự vệ, tuân theo pháp luật của bang Florida. Cụ thể, Trayvon Martin được coi là nguồn gốc dẫn đến ẩu đả và là người đánh trước, George Zimmerman có quyền tự vệ khi tính mạng bị đe dọa. Ngoài ra, khi báo tin cho cảnh sát, Zimmerman không hề quan tâm đến màu da của nạn nhân nên không thể xem xét yếu tố phân biệt chủng tộc. Một chuyên gia khám nghiệm hiện trường cũng nhận định rằng Martin bị bắn khi đang ngồi kẹp trên người Zimmerman và bị cáo là người bị khống chế với nhiều vết thương do bị đập đầu xuống đất. Tuy nhiên, do tình tiết nhạy cảm là một thiếu niên da trắng đã bắn chết một người da đen nên nhiều người đặt ra câu hỏi về sự phân biệt chủng tộc liên quan đến vụ việc này. Dẫu vậy, cho đến hiện tại, diễn biến chi tiết của những gì xảy ra vào buổi tối ngày hôm đó vẫn còn là bí ẩn.

6. Vụ Miranda và bang Arizona (năm 1976)

Đây là một trong những vụ án nổi tiếng nhất trong lịch sử tư pháp Mỹ và chính từ vụ án này, cảnh sát Mỹ đều phải lặp lại một câu nói quen thuộc gọi là Lời cảnh báo Miranda trước khi bắt giữ bất cứ nghi phạm nào. Đó là kẻ bị tình nghi có quyền im lặng, rằng những điều anh ta nói ra có thể được dùng để chống lại anh ta, rằng anh ta có thể yêu cầu sự có mặt của một luật sư trong khi bị thẩm vấn, và một luật sư sẽ được cung cấp nếu anh ta không tự thuê được. Về diễn biến vụ án, Ernesto Miranda bị kết tội ăn cắp và hiếp dâm tại một tòa án bang ở Arizona. Lời kết tội anh ta căn cứ vào một lời thú tội mà Miranda khai với cảnh sát sau 2 giờ bị thẩm vấn mà không được báo cho biết rằng mình có quyền yêu cầu sự có mặt của một luật sư. Sau đó, Miranda khởi kiện bang Arizona với lập luận khẳng định mình cảm thấy bị đe dọa trong cuộc thẩm vấn và giành chiến thắng. Tuy nhiên, sau khi mở lại phiên tòa (lúc này lời thú tội của Miranda đã không được sử dụng) với nhân chứng và chứng cứ mới, Miranda vẫn phải chịu mức án tổng hợp 30 năm tù. Một tình tiết cũng gây chú ý là sau khi được tự do, Miranda bị đâm chết trong một cuộc ẩu đả tại quán bar và cảnh sát đã đọc Lời cảnh báo Miranda cho người đã giết ông.

(Còn tiếp)