Đừng để công lý đến quá muộn

Tuy nhiên, khi được xử thắng kiện thì căn nhà của gia đình bà đã không còn nữa, vì cơ quan thi hành án đã tháo dỡ để thi hành bản án phúc thẩm trước đó.

Từ câu chuyện này (và nhiều trường hợp tương tự khác) cho thấy, tính kịp thời trong việc thực thi công lý của Tòa án là hết sức quan trọng.

Quan niệm “Công lý đến muộn còn hơn không” ở một mức độ nào đó, phản ánh sự nỗ lực của các cơ quan tư pháp trong việc hạn chế oan sai, nhưng nó cũng thể hiện sự gian nan, vất vả của người dân trong hành trình đi tìm công lý và lẽ phải. Và đó, không phải là cái đích cho một nền tư pháp văn minh, hiện đại hướng tới.

Thông thường, sứ mệnh của các toà án được nhìn nhận từ góc độ chất lượng xét xử. Theo đó, người ta cho rằng, điểm mấu chốt trong hệ thống tư pháp là sự hiện diện của một đội ngũ thấm phán vô tư và giỏi về luật để giải quyết các tranh chấp tại toà án một cách độc lập, nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng của các bên đương sự cũng như không để xảy ra các trường hợp oan sai.

Tuy nhiên, với một nền tư pháp ưu việt, các yêu cầu và đòi hỏi như trên là chưa đủ, mà những khía cạnh khác cũng cần phải được tính đến trong việc thực thi công lý. Đó là, các toà án phải ra quyết định một cách không chậm trễ, thủ tục tố tụng không gây phiền hà, tốn kém cho công dân. Đồng thời, chất lượng và tính chặt chẽ, mạch lạc của các bản án, quyết định của toà án phải bảo đảm sự rõ ràng về mặt pháp lý.

Thực tiễn tố tụng ở ta cho thấy, hành trình tố tụng trong các vụ án dân sự là một hành trình lê thê, không có điểm dừng. Có vụ án kéo dài hàng chục năm, trong khi đương sự là những người đã quá lớn tuổi, già yếu, nên không theo đuổi được vụ kiện đến cùng. Và cứ mỗi lần có đương sự chết, vụ án lại càng trở nên phức tạp, thậm chí bế tắc.

Cũng có trường hợp, khi vụ án có quyết định giám đốc thẩm thì tài sản của người phải thi hành án đã được cơ quan thi hành án phát mãi giao cho bên được thi hành án hoặc tài sản là nhà ở, công trình xây dựng trên đất bị tháo dỡ để bàn giao quyền sử dụng đất cho bên được thi hành án (như trường hợp bà Bình chẳng hạn).

Trong khi đó, quá trình tố tụng lại vụ án với kết quả sau cùng là người phải thi hành án thắng kiện. Nhưng tài sản, nhà cửa đất đai của họ đã không còn nữa, quyền và  lợi ích hợp pháp của họ đã không được pháp luật bảo vệ một cách kịp thời…

Mặc dù Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS) 2015 có bổ sung một số quy định về việc giải quyết hậu quả của việc thi hành án. Theo đó, đối với trường hợp bản án, quyết định có hiệu lực của tòa án đã thi hành được một phần hoặc toàn bộ, nếu bị hủy, sửa theo thủ tục giám đốc thẩm thì Hội đồng xét xử giám đốc thẩm phải giải quyết hậu quả của việc thi hành án đó. (điều 346 và khoản 2 điều 347 BLTTDS)

Nếu vụ án được xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm sau khi có quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm mà tòa án quyết định đình chỉ việc giải quyết vụ án thì tòa án đồng thời phải giải quyết hậu quả của việc thi hành án…. (khoản 4 điều 217 BLTTDS).

Tuy nhiên, cách thức để giải quyết hậu quả của việc thi hành án đó như thế nào thì hiện nay vẫn chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào hướng dẫn. Mà nếu có hướng dẫn thì đây cũng là một vấn đề hết sức phức tạp, liên quan đến trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức.

Vì vậy, để đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên đương sự trong các quan hệ tranh chấp, cách tốt nhất là tòa án các cấp cần rút ngắn thời gian giải quyết vụ án. Đặc biệt là các tòa án có thẩm quyền giám đốc thẩm, cần nhanh chóng thực hiện thủ tục kháng nghị đối với những vụ án mà người có thẩm quyền xét thấy có căn cứ giám đốc thẩm.

Đừng để khi công lý đến được với người dân thì sự việc đã rồi.

Luật sư HỒ NGỌC DIỆP